قال حمد بن عتيق: واعلم أرشدك الله أن الذي جرينا عليه، أنه إذا وصل إلينا شيء من المصنفات في التفسير، وشرح الحديث، اختبرنا واعتبرنا معتقده في العلو والصفات والأفعال.
ޙަމަދު ބިން ޢަތީގު ވިދާޅުވިއެވެ: އަދި ދަންނާށެވެ - ﷲ ތިބާއަށް އިރުޝާދު ދެއްވާށީއެވެ - އޭގެ މަތީގައި އަހަރުމެން ކަންތައް ހިނގާ ގޮތަކީ، ތަފްސީރު ނުވަތަ ޙަދީޘް ޝަރަހައިގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން އެއްޗެއް އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް ވާސިލުވެއްޖެ ހިނދު، (ﷲ) އުޑުގައި ވުމާއި، (އެ އިލާހުގެ) ސިފަފުޅުތަކާއި، އަމަލުފުޅުތަކާމެދު އެ ފޮތެއްގައި އަގީދާ ހުރި ގޮތް އަހަރުމެން އިމްތިހާނުކޮށް ބަލައިހަދަމެވެ.
قال محمد صالح المنجد: والنووي على عقيدة الأشاعرة لم يرجع عنها وإن كان يخالف الأشاعرة في جملة من المسائل، وهو يختار التفويض في الصفات وينسبه مذهب السلف.
މުޙައްމަދު ޞާލިޙު އަލްމުނައްޖިދު ވިދާޅުވިއެވެ: އަދި ނަވަވީ ވަނީ އަޝްޢަރީ އަގީދާގެ މަތީގައެވެ. އޭގެން ރުޖޫއެއް ނުވެއެވެ. އެއީ ބައެއް މައްސަލަތަކުގައި އޭނާ އަޝްޢަރީންނާ ޚިލާފުވިޔަސްމެއެވެ. އަދި ސިފަފުޅުތަކުގައި އޭނާ ތަފްވީޟު ކުރުން އިޚްތިޔާރުކޮށް، އެ ކަން ސަލަފުންގެ މަޒުހަބަށް ނިސްބަތް ކުރެއެވެ.
سئل محمد بن صالح العثيمين: نجعل النووي وابن حجر، نجعلهما من غير أهل السنة والجماعة؟ قال: نعم، بما يذهبان إليه من الأسماء والصفات، ليسا من أهل السنة والجماعة.
މުޙައްމަދު ބިން ޞާލިޙު އަލްޢުޘައިމީނާ ސުވާލު ކުރެވުނެވެ: ނަވަވީއާއި އިބްނު ޙަޖަރު، އެއީ އަހްލުއް ސުންނާ ވަލް ޖަމާޢާ ނޫން ބަޔެއް ކަމަށް އަހަރުމެން ކަނޑައަޅަމުހެއްޔެވެ؟ ވިދާޅުވިއެވެ: އާއެކެވެ. އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތަކުގައި އެ ދެ މީހުން ދެކޭ ދެކުންތަކުގެ ސަބަބުން، އެ ދެ މީހުންނީ އަހްލުއް ސުންނާ ވަލް ޖަމާޢަތެއް ނޫނެވެ.
قال محمد ناصر الدين الألباني في النووي وابن حجر العسقلاني: أنا أعرف أنهما من الأشاعرة.
މުޙައްމަދު ނާޞިރުއްދީން އަލްއަލްބާނީ، ނަވަވީއާއި އިބްނު ޙަޖަރާ މެދު ވިދާޅުވިއެވެ: އެ ދެ މީހުންނަކީ އަޝްޢަރީންކަން ތިމަން ދެނެހުރީމެވެ.
قال شمس الدين الذهبي: والنووي رجل أشعري العقيدة معروف بذلك، ‌يبدع ‌من ‌خالفه ويبالغ في التغليظ عليه.
ޝަމްސުއްދީން އައްޛަހަބީ ވިދާޅުވިއެވެ: އަދި ނަވަވީއަކީ އަޝްޢަރީ އަގީދާގެ މީހެކެވެ. އެ ކަމުން މައުރޫފުވެގެން ވެއެވެ. އޭނާއާ ޚިލާފުވާ މީހަކު އޭނާ ބިދުޢަވެރި ކުރެއެވެ. އަދި އެ މީހެއްގެ މައްޗަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ހަރުކަށިވެއެވެ.
قال عبد الباري فتح الله: كان ‌النووي أشعري المعتقد، كثير التأويل لنصوص الكتاب والسنة عن ظواهرها. ولا يخفى هذا على من له أدنى إلمام بشرحه لصحيح الإِمام مسلم.
ޢަބްދުލް ބާރީ ފަތްޙު ﷲ ވިދާޅުވިއެވެ: ނަވަވީ ވީ އަޝްޢަރީ އަގީދާގެ މީހެއް ކަމުގައެވެ. ގުރްއާނާއި ސުންނަތުގެ ނައްސުތައް، އޭގެ ބޭރުފުށު މާނައިން ވަރަށް ބޮޑަށް ތައުވީލު ކުރެއެވެ. އަދި އިމާމު މުސްލިމުގެ ސަހީހު (ސަހީހު މުސްލިމު) ގެ މައްޗަށް އޭނާ ކުރި ޝަރަހަ ކިރިޔާވެސް ދަންނަ މީހަކަށް މި ކަމެއް ފޮރުވިގެން ނުދާނެއެވެ.
قال عبد العزيز الراجحي: كثير من الفقهاء وغيرهم مذهبهم يتماشى مع مذهب الأشاعرة وقد يوافقهم بعض المحدثين في بعض كالحافظ ابن حجر فبعض الصفات أَوَّلَهَا على طريقة الأشاعرة الغضب والرضا والكلام وكذلك ‌النووي في شرح صحيح مسلم يؤول الصفات على طريقة الأشاعرة.
ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު އައްރާޖިހީ ވިދާޅުވިއެވެ: ފަގީހުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު، އަދި އެ ނޫން މީހުންވެސް، އެބައިމީހުންގެ މަޒްހަބު ދަނީ އަޝްޢަރީންގެ މަޒްހަބާ އެއްގޮތަށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނާ ބައެއް ކަންތައްތަކުގައި ބައެއް މުޙައްދިޘުންވެސް އެއްބަސްވެފައި ވެއެވެ. ޙާފިޠު އިބްނު ޙަޖަރު ފަދައިންނެވެ. ފަހެ ބައެއް ސިފަފުޅުތައް އޭނާ ވަނީ އަޝްޢަރީންގެ މަގާ އެއްގޮތަށް ތައުވީލުކޮށްފައެވެ. ކޯފާވެލެއްވުމާއި، ރުއްސެވުމާއި، ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވުން ފަދައިންނެވެ. އަދި ހަމައެފަދައިން ނަވަވީ ވެސް، ސަހީހު މުސްލިމުގެ ޝަރަހައިގައި އަޝްޢަރީންގެ މަގާ އެއްގޮތަށް ތައުވީލުކޮށްފައި ވެއެވެ.
قال بدر بن علي بن طامي العتيبي في النووي: هو على عقيدة متأخري الأشاعرة، ومع قلة كلامه في الاعتقاد إلا أنه دائما يحيل القول في الصفات إلى التفويض البدعي، أو التأويل، وهذا مطّرد في شرحه لصحيح مسلم، مع ما لديه من تأويل للكثير من الصفات في شرحه المذكور، وفي غيره من مصنفاته ك: رياض الصالحين، والأذكار، ونحوها.
ބަދުރު ބިން ޢަލީ އަލްޢުތައިބީ، ނަވަވީއާމެދު ވިދާޅުވިއެވެ: އޭނަ ވަނީ ފަހުގެ އަޝްޢަރީންގެ އަގީދާ މަތީގައެވެ. އަދި އަގީދާއާމެދު އޭނާ ދައްކާފައިވާ ވާހަކަ މަދުކަމާއެކުވެސް، އަބަދުވެސް ސިފަފުޅުތަކުގައި އޭނާ ވާހަކަ އަނބުރާލަނީ ބިދުޢަވެރި ތަފްވީޟަށް ނުވަތަ ތައުވީލަށެވެ. އަދި އޭނާގެ ސަހީހު މުސްލިމު ޝަރަހައިގައި މި ކަން އާންމުވެގެންވެއެވެ. އަދި އޭނާގެ މި ނަންގަނެވުނު ޝަރަހައިގައި ސިފަފުޅުތައް ވަރަށް ގިނައިން ތައުވީލު ކުރުމާއެކީ، އޭނާގެ އެ ނޫން ފޮތްތަކުގައިވެސް ވެއެވެ. ރިޔާޟުއްޞާލިހީންއާއި، އަޛްކާރާއި، އެފަދަ އެހެނިހެން ފޮތްތަކުގައިވެސް މެއެވެ.
قال شاكر توفيق العاروري: من خلال تتبعي لكلام النووي وجدت أنه أشعري على اصول طريقتهم ويغلب عليه ما يسمونه التأويل والتفويض عنده قليل.
ޝާކިރު ތައުފީގު އަލްޢާރޫރީ ވިދާޅުވިއެވެ: ނަވަވީގެ ބަސްތައް ތިމަންނަ ބަލާ ހެދުމުން، ތިމަންނައަށް ފެނުން އެއްޗަކީ، ނަވަވީއަކީ އަޝްޢަރީއެއް ކަމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މަގުގެ އަސްލުތަކުގެ މަތީގައެވެ. އަދި އޭނާގެ ކިބައިގައި ގިނަވެގެންވަނީ އެ ކިޔާ ތައުވީލެވެ. އަދި އޭނާގެ ކިބައިގައި ތަފްވީޟު މަދުވެގެން ވެއެވެ.
قال ابن المبرد: وذكر المناسوحي الشافعي رحمه الله ورضي عنه أن أصحاب الشافعي المتقدمين منه على السنة المخضة، وأما متأخريهم فغالبهم على مذهب الأشعري، وأن منهم الغزالي وإمام الحرمين وأبو القاسم بن عساكر وابن عبد السلام وابن دقيق العيد والنووي.
އަދި އިބްނުލް މިބްރަދު ވިދާޅުވިއެވެ: އަދި އަލްމަނާސޫޙީ އައްޝާފިޢީ ޒިކުރު ކުރެއްވިއެވެ - ﷲ އޭނާއަށް ރަހުމަތް ލައްވާ ރުއްސުން ލައްވާށިއެވެ - ޝާފިޢީގެ ކުރީގެ އަސްހާބުން ވަނީ ސާފު ސުންނަތުގެ މަތީގައެވެ. ދެން އެބައިމީހުންގެ ފަހުން އައި މީހުން، ފަހެ އޭގެ ގިނަ މީހުން ވަނީ އަޝްޢަރީ މަޒްހަބުގެ މަތީގައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ޣަޒާލީއާއި، އިމަމުލް ޙަރަމައިންއާއި، އަބުލް ގާސިމް ބިން އަސާކިރާއި، އިބްނު ޢަބްދިއް ސަލާމާއި، އިބްނު ދަގީގުލް ޢީދާއި، ނަވަވީ ހިމެނެއެވެ.
قال تاج الدين السبكي الأشعري: وقد وصل حال بعض المجسمة [أهل السنة والجماعة] في زماننا إلى أن كتب شرح صحيح مسلم للشيخ محيي الدين النووي وحذف من كلام النووي ما تكلم به على أحاديث الصفات فإن النووي أشعري العقيدة.
ތާޖުއްދީން އައްސުބުކީ އަލްއަޝްޢަރީ ބުންޏެވެ: އަދި އަހަރުމެންގެ ޒަމާނުގައި ބައެއް މުޖައްސިމުން (އެބަހީ: އަހްލުއް ސުންނާ ވަލް ޖަމާޢާ) ގެ ހާލު ގޮސްފައިވާ ހިސާބަކީ، ޝައިޚު މުޙްޔިއްދީން އައްނަވަވީ ލިޔުނު ސަހީހު މުސްލިމުގެ ޝަރަހަގައި ފޮތްތައް، ސިފަފުޅުތަކުގެ ޙަދީޘްތަކާ މެދު ނަވަވީ ބުނި ބަސްތައް ފޮހެލައިފައި ވެއެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ނަވަވީއަކީ އަޝްޢަރީ އަގީދާގެ މީހެކެވެ.
قال شمس الدين السخاوي الأشعري في النووي: وصرح اليافعي والتاج السبكي أنه أشعري. وقال الذهبي في تاريخه إن مذهبه في الصفات السمعية: السكوت، وإمرارها كما جاءت، وربما تأول قليلا في شرح مسلم. كذا ‌قال! ‌والتأويل ‌كثير ‌في ‌كلامه.
ޝަމްސުއްދީން އައްސަޚާވީ އަލްއަޝްޢަރީ، ނަވަވީއާމެދު ބުންޏެވެ: އަދި ޔާފީޢީއާއި ސުބުކީ، އޭނާއަކީ އަޝްޢަރީއެއް ކަމަށް ސަރީހަކޮށ ބުންޏެވެ. އަދި ޛަހަބީ، އޭނާގެ ތާރީޚު ފޮތުގައި ބުންޏެވެ: ’ސަމްޢީ ސިފަފުޅުތަކާމެދު އޭނާގެ މަޒްހަބަކީ ހަނުހުރުމެވެ. އަދި އެ އައިސްފައިވާ ގޮތަށް ގެނައުމެވެ. އަދި ފަހަރެއްގައި ސަހީހު މުސްލިމުގެ ޝަރަހައިގައި ކުޑަކޮށް ތައުވީލުކޮށްފައި ހުރެދާނެއެވެ.‘ ޛަހަބީ ބުނީ އެހެންނެވެ! ނަމަވެސް ނަވަވީގެ ބަސްތަކުގައި ތައުވީލު ވަރަށް ވެސް ގިނައެވެ.
قال أبو الأشبال حسن الزهيري معلقا: والتأويل ‌كثير ‌في ‌كلامه، ‌أي: ‌ليس ‌قليلا وإنما هو كثير. ونقل السخاوي قبل ذلك عن بعض مترجميه أنه وصفه بأنه أشعري. هذا وصف صريح وصحيح بأنه أشعري. وقال السبكي في طبقات الشافعية الكبرى: شيخ الإسلام، أستاذ المتأخرين، وحجة الله على اللاحقين، والداعي إلى سبيل السالفين. فالذي يقرأ هذه المقولة يتصور أن النووي إنما كان يسلك مسلك السلف، ولكن هذا القول الذي قاله هو السبكي، والسبكي أشعري كذلك. فكل مذهب يعد نفسه أنه هو مذهب السلف، فالأشاعرة يقولون: نحن سلفيون، والماتريدية يقولون: نحن سلفيون. فكل يدّعي وصلاً بليلى وليلى لا تقر لهم بذاك فهذا كلام من السبكي إذا قاله في حق النووي، فإنما ينسبه إلى الأشعرية. وقال: وله الزهد والقناعة، ومتابعة السالفين من أهل السنة والجماعة. هكذا يقول عن الأشعريين أنهم أهل السنة والجماعة.
އަބުލް އަޝްބާލު ޙަސަން އައްޒުހައިރީ މިއާ ގުޅިގެން ވިދާޅުވިއެވެ: ’ނަމަވެސް ނަވަވީގެ ބަސްތަކުގައި ތައުވީލު ވަރަށް ވެސް ގިނައެވެ.‘ އެބަހީ، މަދެއް ނޫނެވެ. އެއީ ގިނަ ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. އަދި އޭގެ ކުރިން، ސަޚާވީ ވަނީ އޭނާގެ ބައެއް ތަރުޖަމާނުންގެ ފަރާތުން، ނަވަވީއަކީ އަޝްޢަރީއެއް ކަމަށް ސިފަކޮށްފައެވެ. އަދި މިއީ އޭނާއަކީ އަޝްޢަރީއެއް ކަމަށް ސަރީހަ، ސައްހަ ސިފަ ކުރުމެވެކެވެ. އަދި ޠަބަގާތުއް ޝާފިޢީއްޔާ އަލްކުބްރާ، މި ފޮތުގައި (ނަވަވީއާމެދު) ސުބުކީ ބުނެފައި ވެއެވެ: ޝައިޚުލް އިސްލާމެވެ. ފަހުގެ މީހުންގެ އުސްތާޒެވެ. އަދި އެއަށްފަހު އަންނާނޭ މީހުންގެ މައްޗަށްވާ ﷲ ގެ ހުއްޖަތެވެ. އަދި ސަލަފުންގެ މަގަށް ގޮވާލާ ދާޢީއެވެ.‘ ފަހެ މި ބަސް ކިޔާލާ މީހަކަށް ހީވާނީ ނަވަވީ ހިނގައި އުޅުނީ ހަމަ ސަލަފުންގެ މަގުގައި ކަމަށެވެ. ނަމަވެސް މި ބަސް، އެ ބުނި މީހަކީ ސުބުކީއެވެ. އަދި ސުބުކީއަކީވެސް ހަމަ އަޝްޢަރީއެކެވެ. ފަހެ ކޮންމެ މަޒްހަބެއްވެސް ބަލަނީ އެއީ ސަލަފުންގެ މަޒްހަބު ކަމަށެވެ. އެ ގޮތުން އަޝްޢަރީން ބުނެއެވެ: ތިމަންމެންނަކީ ސަލަފީންނެވެ. އަދި މާތުރީދީންވެސް ބުނެއެވެ: ތިމަންމެންނަކީ ސަލަފީންނެވެ. ފަހެ ކޮންމެ މީހަކުވެސް ލައިލާއާ ގުޅުމެއް އޮންނަ ކަމަށް ދައުވާ ކުރެއެވެ. ނަމަވެސް ލައިލާ އެ މީހުންނަކަށް އެ ކަމަށް އިގުރާރެއް ނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން ސުބުކީ މި ބުނި ބަސް، ނަވަވީއާމެދު ބުނި ހިނދު، އޭނާ ނަވަވީ އެ ނިސްބަތް ކުރަނީ ހަމަ އަޝްޢަރީންނަށް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. އަދިވެސް އޭނާ ބުންޏެވެ: ’އަދި ޒުހުދުވެރިކަމާއި، ލިބޭ މިންވަރަށް ރުހުމާއި، އަހްލުއް ސުންނާ ވަލް ޖަމާޢާއަށް ތަބާވުން ވަނީ ނަވަވީއަށް ލިބިފައެވެ.‘ އަޝްޢަރީންނާމެދު އޭނާ ބުނަނީ މިފަދައިންނެވެ. އެބައިމީހުންނަކީ އަހްލުއް ސުންނާ ވަލް ޖަމާޢަތް ކަމަށެވެ.
قال عبد الكريم الخضير: ‌‌النووي ‌أشعري ويقرر عقيدة الأشاعرة في شرح مسلم بكل ما تتطلبه من أبواب العقيدة.
ޢަބްދުލް ކަރީމް އަލްޚުޟައިރު ވިދާޅުވިއެވެ: ނަވަވީއަކީ އަޝްޢަރީއެކެވެ. އަދި ސަހީހު މުސްލިމުގެ ޝަރަހައިގައި، އަގީދާގެ ކަންކަމުގައި ތިޔަ ހޯދި ކޮންމެ ކަމެއްގައި، އަޝްޢަރީންގެ އަގީދާ އޭނާ އިގުރާރު ކުރެއެވެ.
وقال أيضا: ‌‌النووي ‌أشعري بكل ما تحويه هذه الكلمة في جميع أبواب العقيدة.
އަދިވެސް ޢަބްދުލް ކަރީމް އަލްޚުޟައިރު ވިދާޅުވިއެވެ: ނަވަވީއަކީ އަޝްޢަރީއެކެވެ. އެއީ މި (އަޝްޢަރީއެކޭ) ބުނާ ބަހުގައި އެކުލެވޭ ހުރިހާ ކަމަކައިގެން، އަގީދާގެ ހުރިހާ މައްސަލައެއްގައެވެ.
وقال أيضا في النووي: أما ما عنده من خلل في العقيدة، فهو أشعري العقيدة.
އަދިވެސް ޢަބްދުލް ކަރީމް އަލްޚުޟައިރު، ނަވަވީއާމެދު ވިދާޅުވިއެވެ: ދެން އޭނާގެ ކިބައިގައިވާ އަގީދާގައި ހުރި މައްސަލަތަކަށް ބަލާއިރު، ފަހެ އޭނާއަކީ އަޝްޢަރީ އަގީދާގެ މީހެކެވެ.
‌وقال أيضا: النووي ‌أشعري، ومن هذه الحيثية ليس من أهل السنة.
އަދިވެސް ޢަބްދުލް ކަރީމް އަލްޚުޟައިރު ވިދާޅުވިއެވެ: ނަވަވީއަކީ އަޝްޢަރީއެކެވެ. އަދި މި ބުނާ ގޮތުގެ މަތިން އޭނާއަކީ އަހްލުއް ސުންނާއެއް ނޫނެވެ.
‌وقال أيضا في شرح النووي: على ما في الكتاب من أخطاء عقدية لا بد من التنبه لهذا، الكرماني أيضاً مثل ‌النووي في أخطاءه كلهم ‌أشاعرة.
އަދިވެސް ޢަބްދުލް ކަރީމް އަލްޚުޟައިރު، ނަވަވީގެ ސަހީހު މުސްލުގެ ޝަރަހައާމެދު ވިދާޅުވިއެވެ: އެ ފޮތުގައިވާ އަގީދާގެ ކުށްތައް ހުރުމާއެކު، އެއަށް ކޮންމެހެންވެސް އިޝާރާތް ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ. އަލްކިރްމާނީ އޭނާގެ ކުށްތަކުގައި ވަނީ ހަމަ ނަވަވީ ފަދައިންނެވެ. އެ އެންމެންނަކީ އަޝްޢަރީންނެވެ.
وسئل أيضا: هل نقول لمن شابه المبتدعة بوصف معين هل نطلق عليه أنه مبتدع أو نقول: فيه من المبتدعة؛ لأنني سمعت من يطلق هذا اللفظ على بعض أهل العلم الذين قد شابهوا المبتدعة في قول من أقوالهم مثلاً النووي والكرماني كلاهما أشعريان؟ فقال: نعم النووي والكرماني أشعريان، هؤلاء بدون تردد، لكن لو كانت الموافقة في بعض المذهب لا في جميعه، النووي والكرماني يوافقون الأشعرية في كل شيء، لكن لو كانت الموافقة في بعض المسائل دون بعض لقيل فيه أشعرية أو فيه تمشعر، أو ما أشبه ذلك، كما يقال: فيه جاهلية وفيه اعتزال، وفيه شرك أحياناً.
އަދިވެސް ޢަބްދުލް ކަރީމް އަލްޚުޟައިރު އާ ސުވާލު ކުރެވުނެވެ: ވަކި ސިފައަކުން ބިދުޢަވެރިންނާ ވައްތަރުވެގެންފި މީހަކަށް، އޭނާގެ މައްޗަށް އެއީ ބިދުޢަވެރިއެއް ކަމަށް އަހަރުމެންނަށް މުތުލަގުކޮށް ބުނެވިދާނެހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އަހަރުމެން ބުނަންވީ، އޭނާގެ ކިބައިގައި ބިދުޢަވެރިންގެ ކަމެއް ވެއެވެ، މިފަދައިންހެއްޔެވެ؟ އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އިލްމުވެރިންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުންގެ މައްޗަށް މި ބުނާ ބަސް މުތުލަގުކޮށް ބުނަނިކޮށް ތިމަން އަޑުއެހީމެވެ. އެ އިލްމުވެރިންނަކީ ބިދުޢަވެރިންގެ ބަސްތަކުގެ ތެރެއިން ބަހެއްގައި އެބައިމީހުންނާ ވައްތަރުވެފައިވާ ބަޔެކެވެ. މިސާލަކަށް ނަވަވީއާއި ކިރްމާނީ، އެ ދެ މީހުންނަކީވެސް ދެ އަޝްޢަރީންހެއްޔެވެ؟ ފަހެ ޢަބްދުލް ކަރީމް އަލްޚުޟައިރު ވިދާޅުވިއެވެ: އާއެކެވެ. ނަވަވީއާއި ކިރްމާނީއަކީ ދެ އަޝްޢަރީންނެވެ. މިބައިމީހުންނާ މެދު އެއްވެސް ޖެހިލުމެއް ނެތެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެއްގޮތްވުން ވަނީ މަޒްހަބުގެ ބައެއް ކަންކަމުގައި ކަމަށްވެފައި، މުޅި މަޒްހަބުގައި ނޫން ކަމުގައި ވާނަމަ - އެކަމަކު ނަވަވީއާއި ކިރްމާނީ އަޝްޢަރީންނާ އެއްގޮތް ވަނީ ހުރިހާ ކަމެއްގައެވެ - ނަމަވެސް އެއްގޮތް ވަނީ އެއްބައި މައްސަލަތައް ބަހައްޓާފައި އަނެއްބައި މައްސަލަތަކުގައި ކަމަށް ވާނަމަ، އޭނާގެ ކިބައިގައި އަޝްޢަރިއްޔާ ވެޔޭ، ނުވަތަ އޭނާގެ ކިބައިގައި އަޝްޢަރީވަންތަކަމެއް ވެޔޭ، ނުވަތަ އެފަދަ އެހެން ބަސްތަކެއް ބުނެވުނީހެވެ. އެއީ އޭނާގެ ކިބައިގައި ޖާހިލިއްޔާ، ނުވަތަ އޭނާގެ ކިބައިގައި އިޢުތިޒާލު، ނުވަތަ އޭނާގެ ކިބައިގައި ޝިރްކު ވެޔޭ ބައެއް ފަހަރު ބުނާ ފަދައިންނެވެ. قال حماد بن محمد الأنصاري: إن ‌النووي ‌أشعري والسبب في هذا أنه لم يشتغل بكتب السلف في العقيدة كما اشتغل في فقه الفروع.
ޙައްމާދު ބިން މުޙައްމަދު އަލްއަންޞާރީ ވިދާޅުވިއެވެ: ހަމަކަށަވަރުން ނަވަވީއަކީ އަޝްޢަރީއެކެވެ. އަދި މިހެންވި ސަބަބަކީ، ފިގްހުގެ ފަރުޢީ ކަންކަމުގައި އޭނާ މަޝްޣޫލުވި ފަދައިން، ސަލަފުންގެ ފޮތްތަކައިގެން އަގީދާގައި އޭނާ މަޝްޣޫލު ނުވީމައެވެ.
وقال أيضا: إن محمد قطب ‌أشعري، والنووي ‌أشعري والقاضي عياض ‌أشعري.
އަދިވެސް ޙައްމާދު ބިން މުޙައްމަދު އަލްއަންޞާރީ ވިދާޅުވިއެވެ: ހަމަކަށަވަރުން މުޙައްމަދު ގުޠުބަކީ އަޝްޢަރީއެކެވެ. އަދި ނަވަވީއަކީ އަޝްޢަރީއެކެވެ. އަދި ޤާޟީ ޢިޔާޟަކީ އަޝްޢަރީއެކެވެ.
قال حمد بن عتيق: قد أكثر شارح مسلم من ذكر التَّأويل في أحاديث الصِّفات، وهو مَوْروث عن الجَهْم بن صفوان، ومن أخذ عنه، وهي طريقة وَخيمة، قد بيّن بطلانَها أكابرُ أئمة السُّنّة، وردُّوها عليهم وبيَّنوا أنه يجب الإيمان بما جاء عن رسول الله ﷺ في أسماء الربّ تعالى وصفاته من غير تحريف، ولا تعطيل، ومن غير تكييف ولا تمثيل.
ޙަމަދު ބިން ޢަތީގު ވިދާޅުވިއެވެ: ސަހީހު މުސްލިމު ޝަރަހަ ކުރި މީހާ ވަނީ ސިފަފުޅުތަކުގެ ޙަދީޘްތަކުގައި ތައުވީލުތައް ޒިކުރު ކުރުން ވަރަށް ގިނަކޮށްފައެވެ. އަދި އެ ވާރުތަވެފައި ވަނީ ޖަހްމު ބިން ޞަފްވާނުގެ ފަރާތުންނާއި، އޭނާގެ ކިބައިން (އިލްމު) ނެގި މީހުންގެ ފަރާތުންނެވެ. އަދި އެއީ ނުބައިވެގެންވާ ގެއްލުންހުރި މަގެކެވެ. ސުންނަތުގެ އެންމެ ބޮޑެތި އިމާމުން ވަނީ އޭގެ ބާތިލުކަން ބަޔާން ކޮށްދީފައެވެ. އަދި އެވެރިންގެ މައްޗަށް އެބައިމީހުން އެ މަގު ރައްދު ކުރިއެވެ. އަދި ރައްބު ތަޢާލާގެ އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތަކާމެދު، ރަސޫލު ﷲ ﷺ ގެނެސްދެއްވި ކަންކަމަށް އީމާންވުމަކީ ވާޖިބެއްކަން ބަޔާންކުރިއެވެ. ބަދަލު ކުރުމާއި، ނަފީ ކުރުމާއި، ގޮތް ކިޔުމާއި، ވައްތަރު ކުރުމަކާ ނުލައެވެ.
قال الدكتور ابن هادي محمد عمير: فنحن نقول أشعري، النووي عنده أشعرية.
ދަދަކްތޫރު އިބްނު ހާދީ މުޙައްމަދު ޢުމައިރު ވިދާޅުވިއެވެ: ފަހެ ތިމަންމެން ބުނަނީ އަޝްޢަރީއެކެވެ. ނަވަވީ އޭނާގެ ކިބައިގައި އަޝްޢަރިއްޔަތު ވެއެވެ.
قال الدكتور أبو أنس بن هادي: أما الغلط: فوصفه لابن حجر والنووي بالسلف وهذا غير صحيح.
ދަކްތޫރު އަބޫ އަނަސް އިބްނު ހާދީ ވިދާޅުވިއެވެ: ފަހެ ކުށަކީ، އިބްނު ޙަޖަރާއި ނަވަވީ ސަލަފުންނާއެކީ ލުމެވެ. މިއީ ސައްހަ ގޮތެއް ނޫނެވެ.
وقال أيضا في ابن حجر: هو أخف بكثير من النووي. أما النووي فأشعري غضب من غضب ورضي من رضي، فالله ورسوله أحق أن يرضوه إن كانوا مؤمنين.
އަދިވެސް ދަކްތޫރު އަބޫ އަނަސް އިބްނު ހާދީ، އިބްނު ޙަޖަރާމެދު ވިދާޅުވިއެވެ: ނަވަވީއަށް ވުރެ ވަރަށް ބޮޑުތަން އިބްނު ޙަޖަރު ލުއިވެގެންވެއެވެ. އެ ގޮތުން ނަވަވީއަކީ ފަހެ އަޝްޢަރީއެކެވެ. ރުޅި އަންނަ މީހަކު ރިޅިއަޔަށް، ރުހުނު މީހަކު ރުހުނަސްވެސް މެއެވެ. ފަހެ މުއުމިނުން ކަމުގައިވާ ނަމަ، ﷲ އާއި އެ އިލާހުގެ ރަސޫލާ ރުއްސެވުން މާ ހައްގުކަން ބޮޑެވެ.
وقال أيضا: تبغاني يعني نقول النووي ما عنده أغلاط، ونقول لك سلفي؟، كَذَّاب الذي يقول لك النووي سلفي، والله كَذَّاب حتى يموت كائنًا من كان، أشعري جلد، من أول كتابه في مسلم، إلى آخره، وشرحه موجود.
އަދިވެސް ދަކްތޫރު އަބޫ އަނަސް އިބްނު ހާދީ ވިދާޅުވިއެވެ: ތިބާ ތިޔަ އެދެނީ، ނަވަވީގެ ކުށެއް ނެތޭ، ސަލަފީއެކޭ، ތިމަންމެން ބުނުމަށްހެއްޔެވެ؟ ބޮޑު ދޮގުވެރިއެކެވެ. ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. ނަވަވީއަކީ ސަލަފީއެކޭ ތިބާއަށް ބުނާ މީހަކީ ބޮޑު ދޮގުވެރިއެކެވެ. އޭނާ މަރުވުމަށް ދާންދެނެވެ. އެއީ ކޮންމެ މީހެއް ކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ. ނަވަވީއަކީ ކައްޓަރު އަޝްޢަރީއެކެވެ. ސަހީހު މުސްލިމުގެ މައްޗަށް އޭނާ ލިޔުނު ފޮތް ފެށުނީއްސުރެ ނިމެންދެނެވެ. އަދި އޭނާގެ ޝަރަހަ ވުޖޫދުގައި އެބަހުއްޓެވެ.
قال عبدالاله عبدالرحمن العمير: الذي يقرأ شرح النووي لمسلم لا يجادل في أشعريته.
ޢަބްދުލް އިލާހު ޢަބްދުއްރަޙްމާން އަލްޢުމައިރު ބުންޏެވެ: ސަހީހު މުސްލިމުގެ މައްޗަށް ނަވަވީ ލިޔުނު ޝަރަހަ ކިޔައިފި މީހަކު، އޭނާގެ އަޝްޢަރިއްޔަތާމެދު ޖަދަލެއް ނުކުރާނެއެވެ.

فبالاختصار؛ كان النووي ‌ينكر العلو، والاستواء، والمكان، والجهة، والحد، والمباينة، والنزول، والدنو، والقرب، والإتيان، والمجيء، والهرولة، والرؤية، والمقابلة، واليمين، والصورة، والوجه، والجمال، والعين، والاستماع، والكلام، والنظر، واليد، والقبض، والأصابع، والساق، والرجل والقدم، والغيظ، والغضب، والسخط، والبغض، والكره، والضحك، والحب، والرضى، والفرح، والعجب، والحياء، والغيرة، والإحصاء، والمكر، والنور، والنفس.

وقال النووي أن تعلم علم الكلام من البدع الواجبة وأنه فرض كفاية، وأن التوحيد هو علم الكلام، وأن المتكلمين من أصحابه، وأقر بالتبرك بالصالحين وآثارهم، والتوسل بهم، وبالطلسمات التي تكتب للمنافع وهي مجهولة، وما قاله الصوفية في الخضر، وشد الرحال إلى القبور الصالحين، والقراءة عليها، والذبح للكعبة والنبي تعظما، والذبح باسم النبي، والذبح عند استقبال السلطان، وأن السجود للغير تذللا وخضوعا ليس بكفر، وأن من يقول بخلق القرآن لا يكفر، وأن الصلاة خلفه جائز، وأن من أثبت لله الاتصال والانفصال كان كافرا، وأن الله يريد الكفر ويحبه ويرضاه ‌والارادة ‌والمحبة ‌والرضا ‌بمعنى ‌واحد، وغير ذلك.

ولا يثبت إليه نسبة "جزء فيه ذكر اعتقاد السلف في الحروف والأصوات" كما لا يثبت له شرحا في الأربعين.